معرق کاری به معنای وصله‌ کردن چیزی در کنار یکدیگر است. معرق کاری از دیرباز در ایران زمین، به منظور زیباتر کردن اشیا و لوازم مختلف انجام می‌شده است، اما از آنجا که چوب، آسان‌ترین و در دسترس‌ترین متریالی بوده است که در دسترس مردمان بوده است، معرق کاری بر روی چوب، به عالی‌ترین مرحله و بلوغ خود رسیده است و توانسته اوج قله‌های هنر را بپیماید.

معرق کاری ، این هنر ارزشمند و نفیس ایرانی، در کنار زیبایی‌های چشم‌نوازی که دارد، چندان هم سخت و ناممکن نمی‌نُماید و شما با یادگیری مهارت‌های آن و انجام تمرین‌های مکرر، می‌توانید طرح‌های معرق کاری شده‌ی زیبایی را برای خود بسازید و از زیبایی دست‌سازه‌های خود لذت ببرید. در این محتوا از وب‌سایت آکس چوب ، ضمن معرفی اجمالی هنر معرق کاری ، مراحل انجام آن را نیز برای شما شرح می‌دهیم. در ادامه همراه ما باشید:

معرق کاری به چه معناست ؟

همانطور که پیشتر نیز اشاره شد، معرق کاری به معنای وصله‌ کردن تکه‌های یک چیز است که می‌تواند شامل، چوب، فلز، سنگ، کاشی و حتی پارچه باشد. معرق کاری از هنر‌های بومی و نفیس مشرق زمین و ایرانیان است که توانسته قطعات چوبی بی‌جان را، این چنین زیبا و نفیس، جان ببخشد و روح هنر را در آن بدمد.

هنر معرق کاری ، از همان ابتدای پیدایش، جنبه‌ی زیباشناختی داشته و نیاکان هنر دوست و علاقمند به هنر و زیبایی ما، ترجیح می‌دادند از وسایل و لوازم زیبا و چشم‌نواز معرق کاری شده به جای لوازم ساده استفاده کنند و این گونه بوده است که هنر معرق کاری ، پا به عرصه‌ی وجود نهاده است.

فرهنگستان لغت واژه‌ی پاره‌چین را به جای کلمه عربی معرق پیشنهاد داده است. معادل این کلمه در زبان فرانسه Mosaïque است که البته با معنای فارسی موزاییک متفاوت است. در هر صورت، معرق کاری به معنای کنار هم قرار دادن قطعات کوچک و تبدیل آن به یک طرح بزرگ و معنادار است. (مانند پازل) بسیاری از افراد به اشتباه تصور می‌کنند معرق کاری تنها با چوب انجام می‌شود در حالی که از وسایل مختلفی از جمله برگ نیز می‌توان برای طرح‌های معرق استفاده نمود. 

معرق کاری ، هنر استفاده از چو‌ب‌های رنگی است!

در هنر معرق کاری ، ما به چوب‌های مختلف که دارای رگه‌ها و رنگ‌های مختلف و متنوع هستند نیاز داریم. در اصل، با استفاده از چوب‌هایی که دارای اختلاف رنگ و تنوع هستند، طرح‌هایی زیبا و چشم‌نواز خلق می‌شود. یک اثر معرق کاری شده، هر چه دارای تنوع رنگی بیشتری باشد، یعنی از چوب‌های مختلفی با رنگ‌های متفاوت تشکیل شده باشد، زیبایی بیشتری داشته و ارزشمندتر خواهد بود.

معرق کاری چوب

معرق کاری یا پاره چین، نوعی هنر است که از همچینی و کنار قرار دادن قطعه‌های کوچک، مثل فلز، استخوان، صدف، کاشی، چوب و غیره و تبدیل آن به یک طرح واحد به وجود می‌آید. معرق کاری چوب یکی از اصیل‌ترین و شاخص‌ترین صنایع دستی کشور ما ایران است که شهرت جهانی دارد. در معرق کاری چوب معمولا از نوع‌های مختلفی چوب که رنگ‌های متفاوتی دارند استفاده می‌شود تا نیاز به رنگ کردن قطعات چوبی نباشد. هر چه طرح دارای قطعات کوچکتر و بیشتر باشد، ارزش آن بیشتر است. قطعات  نازک چوبی به وسیله‌ی اره مویی برش زده می‌شوند.

انواع شیوه‌های معرق کاری

هنرمندان معرق کار ، به شیوه‌های مختلفی و گاه بر روی زمینه‌های کاری مختلف یا همان زیر‌ساخت‌های گوناگون، کار معرق را انجام می‌دهند. در اینجا به برخی از آن‌ها به شکل اختصار اشاره می‌کنیم.

• معرق جایگزین
• معرق خاتم
• معرق زمینه رنگ
• معرق زمینه چوب
• منبت معرق
• معرق مشبک
• معرق نیم برجسته
• معرق تمام برجسته
• …

طرح‌های معرق کاری

در طرح‌های معرق معمولا از نقشه‌های سنتی و اصیل استفاده می‌شود تا بر غنای کار افزوده شود. اما در واقع، هر طرحی را می‌توان برای معرق کاری استفاده کرد. قطعات معرق کاری شده مانند پازل در کنار هم قرار می‌گیرند و پس از تکمیل، با استفاده از پلی استر پوشش داده می‌شود تا هم زیبا و براق شود و هم محافظت شود. معمولا از طرح‌های معرق چوبی نفیس به عنوان تابلو یا بخشی از دکوراسیون داخلی ساختمان‌های لوکس و سنتی استفاده می‌شود.

خصوصیات چوبی که در معرق کاری مورد نیاز است!

بدیهی است چوبی که در هنر معرق کاری کاربرد دارد و مورد استفاده قرار می‌گیرد، در زیبایی و استحکام آن نقش دارد. هر چه دوام و استحکام چوب بیشتر باشد، طبیعتا ارزش اثر هنری را افزایش خواهد داد و کیفیت آن را ارتقاء می‌دهد.

• در انتخاب چوب معرق باید دقت نمایید که چوب بسیار مستحکم باشد. به عنوان مثال، چوب درخت گلابی، چوب مناسبی برای انجام هنر معرق کاری است.
• چوبی که برای معرق کاری انتخاب می‌کنید، باید کاملا خشک شده باشد، چوب‌های تر که تازه از درخت جدا شده‌اند، به زودی ترک می‌خورند و برای معرق کاری مناسب نیستند.
• چوبی که انتخاب می‌کنید باید قابلیت اره شدن و رنده شدن را داشته باشد.
• از چوب‌هایی استفاده کنید که دارای رگه‌های طبیعی زیبا هستند تا یک اثر زیبا و منحصر بفرد را برای شما ایجاد کنند.
• چوب‌هایی که در بافت خود گره و زدگی دارند مناسب کار معرق کاری نیستند.

چوب های درخت مورد استفاده در معرق کاری

 چوب و استفاده از آن، بُن‌مایه‌ی هنر معرق کاری است و پنجه‌ی خلاقِ هنرمندِ معرق کار قادر است از چوب درخت، برای ساخت تکه‌های معرق بهره بگیرد. با توجه به آن که به طور معمول در ایران از چوب درختانی مانند عناب ، گردو، نارنج، افرا، شاه چوب، بلوط، آزاد و چند نمونه‌ی دیگر برای ساخت معرق استفاده می‌شود، در ادامه، به طور اختصار، با تعدادی از این درختان و نحوه‌ی استفاده از آن‌ها در معرق کاری آشنا می‌شویم.

• چوب درخت عناب :

عناب درختی ا‌ست بلند قامت و از خانواده‌ی پهن‌برگان که چوبی سخت و مستحکم دارد. رنگ چوب عناب تقریبا سرخ و خالدار است و پوسته بیرونی آن یک طیف رنگی از زرد تا قهوه‌ای روشن دارد. چوب عناب جز چوب‌های پر کاربرد در هنر معرق کاری است و برای نشان دادن برگ‌های پاییزی درختان، برخی از گل‌ها، لباس و لب‌های سرخ و مواردی مانند آن استفاده می‌شود.

• چوب درخت گردو :

درخت گردو یک درخت ذاتا ایرانی و از خانواده‌ی پهن‌برگان است. چوب درخت گردو استحکام بالایی دارد و دارای رگه‌ها و موج‌های زیبایی است و از آن در هنرهای چوبی مانند معرق و منبت بسیار استفاده می‌شود. به لحاظ داشتن رنگ تیره‌ی چوب گردو، در معرق‌ کاری برای نشان دادن اشکال تیره مانند تپه‌ها، تنه درختان، موی انسان و غیره کاربرد دارد.

• چوب درخت نارنج :

درخت نارنج نیز از راسته درختان پهن‌برگ محسوب می‌شود اما بر خلاف درخت گردو، چوب درخت نارنج آن مایه از دوام و استحکام را ندارد. رنگ چوب نارنج، کرم و زرد مایل به سفید و گاه قهوه‌ای روشن است و در معرق کاری برای نشان دادن چیزهایی استفاده می‌شود که رنگ سفید دارند. برای مثال، برای ساخت تکه‌های صورت انسان، گلهای روشن، بدن برخی از حیوانات یا پرندگان چوب درخت نارنج را به کار می‌برند.

• چوب درخت تبریزی :

چوب درخت تبریزی سفید رنگ است و پوستی نرم دارد و از جمله چوب‌های مورد استفاده در هنر معرق کاری است که به خاطر رنگ سفیدش در ساخت بدن حیوانات و پرندگان، سر و صورت انسان، گل‌ها و بعضی از اشیا، به کار گرفته می‌شود.

مراحل اجرای هنر معرق کاری :

معرق کاری مانند همه‌ی آثار هنری، دارای مراحلی است که هر کدام از آن‌ها باید در نهایت دقت و توجه انجام شوند. هنر معرق کاری ، در عین حال که کاری دشوار نیست، اما نیاز به تمرین و مهارت کافی دارد و چنانچه با دقت و توجه کافی انجام نشود، نتیجه‌ی پایانی رضایت‌بخش نخواهد بود.

• انتخاب طرح یا مدل:

قبل از هر چیز، باید طرح مورد نظر خود را انتخاب کنید. طرح معرق می‌تواند شامل درختان، گل و بلبل، طبیعت، حیوانات، انسان، طرح‌های اسلیمی، آواز ماه، خط نستعلیق یا هر چیز دیگری باشد.

• تهیه‌ی الگو:

برای انجام معرق کاری ، لازم است طرحی را که انتخاب کرده‌ایم به صورت الگویی در آوریم.  برای این کار، طرح را روی یک تخته سه‌لایی می‌چسبانیم. تخته‌ سه‌لایی باید به اندازه‌ی ابعاد طرح باشد.

• خرد کردن الگو :

مرحله‌ی بعدی به خرد کردن مدل و طرح اختصاص دارد. در این مرحله، مدل را بر روی چوب دیگری، به وسیله‌ی میخِ سایه، متصل می‌کنیم. میخ سایه، میخ‌های کوچک مخروطی شکل هستند که باعث می‌شوند قطعات چوبی در کنار یکدیگر فیکس شوند و ثابت بمانند.

الگو بعد از قرار گیری بر روی تخته‌ سه لایی باید خرد شود تا بتوان آن را بر روی چوب‌های مختلف نصب کرد و سپس آن را برش داد. الگو باید به اندازه‌‌ای خرد شود که قابل گردش در کمان اره باشد و نباید به قطعات خیلی کوچک تقسیم شود، زیرا کار را برای انجام معرق کاری با دشواری مواجه خواهد کرد. به بیانی دیگر، الگو باید در قسمت‌هایی به قطعات کوچک‌تر تقسیم شود که خطوط اصلی باشند، نه خطوط کوچک و حاشیه‌ی نقشه‌های ظریف.

• اتصال الگو بر روی چوب برای انجام معرق کاری :

پس انتخاب چوب مناسب با توجه به خصوصیاتی که گفته شد، لازم است الگو را بر روی چوب نصب کنیم و دست به کار شویم! نصب الگو بر روی چوب، به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که در ادامه به چند نمونه از آن اشاره می‌کنیم:

• استفاده از چسب چوب : در این روش الگو را به وسیله‌ی چند نقطه آغشته به چسب چوب، به سطح چوب می‌‌چسبانیم و بعد از خشک شدن، اقدام به بریدن و معرق کاری می‌کنیم.
• استفاده از چسب دو رو : چسب دو رو ، همانطور که از اسمش پیداست نوعی چسب که از دو طرف، دارای قدرت چسبندگی است و بین الگو و چوب قرار می‌گیرد.
• استفاده از چسب فوری : در این روش نیز الگو را به وسیله‌ی چند نقطه‌ای که آغشته به چسب شده به چوب می‌چسبانیم. استفاده از چسب فوری در کار معرق ، چندان متداول نیست و معمولا زمانی انجام می‌شود که چسب‌های دیگر یا میخ سایه در اختیار نباشد.
• استفاده از میخ سایه : در این روش، الگو به وسیله‌ی چند میخ سایه به چوب ثابت می‌شود. تعداد میخ‌ها بستگی به مقیاس بزرگی و کوچکی الگو دارد.
• برش دادن الگو و انجام معرق کاری :پس از آنکه الگو بر روی چوب متصل شد، می‌توان برش‌کاری را شروع کرد. برش کاری باید در نهایت دقت و ظرافت انجام گیرد. دقت داشته باشید از هر الگو، نمی‌توانید به تعداد مکرر استفاده کنید، زیرا در انجام هر بار برش‌کاری، مقداری از چوب سه‌لایی نیز کاسته و اره می‌شود و اگر از الگو بیش از یکی دو بار استفاده کنید، نتیجه‌ی کار، چندان باکیفیت و زیبا از کار در نخواهد آمد. بعد از انجام برش‌کاری، الگو را از چوب جدا کنید.

در حین جدا کردن الگو از چوب، دقت کافی به خرج دهید. در این مرحله، متوجه خواهید شد که اگر الگو را با چسب زیاد و یا ضخیم به چوب چسبانده باشید، کار شما برای جدا کردن چوب دشوار خواهد شد. همچنین اگر الگو را کج یا ناراست بریده باشید، چوب معرق کاری شده نیز کج خواهد بود. بنابراین تهیه‌ی الگو، مرحله‌ی دشوار و حساسی در معرق کاری خواهد بود و هر گونه اشتباه در این مرحله، ممکن است به بهای هدر رفتن زحمات شما منجر شود.

• چسباندن قطعات معرق شده بر روی زمینه‌ی کار

هنگامی که تمام قطعات برش داده شد، لازم است قطعات معرق کاری شده بر روی یک زمینه، در جای خود چسبانده و فیکس شوند که این کار به وسیله‌ی چسب چوب انجام می‌شود. برای این کار، به اندازه‌ی کافی، زیر قطعات را چسب چوب بزنید و بر روی زمینه و در جای مناسب آن بچسبانید تا کاملا بچسبند.

• پرس کاری و پرداخت :

بعد از چسباندن تمام قطعات معرق کاری شده کنار هم، فواصل بین قطعات چوب به وسیله‌ نوعی خمیر پر می‌شود تا کار به صورت یکپارچه دیده شود. سپس اثر هنری، سمباده زده می‌شود، پرس و پرداخت می‌شود.

اثر معرق کاری شده، لازم است توسط جلا دهنده پرداخت شود تا در وهله‌ی اول، زیبایی آن حفظ شود و در ثانی، چوب از گزند فرسایش به وسیله‌ی هوا و گرد و خاک در امان بماند و در مرحله‌ی بعد، نحوه‌ی تمیز کاری آن آسان باشد.

پرداخت اثر معرق کاری شده، باعث دوام و ماندگاری آن می‌شود و آن را از گزند گذر زمان حفظ می‌نماید.

برای انجام معرق کاری ، به چه ابزاری نیاز داریم؟

برای انجام طرح‌های معرق ، ما به ابزارهای خاصی نیاز داریم که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اره دست
• اره چوب بر
• اره فلز
• کمان اره
• رنده دستی
• پرس دستی
• تیزک
• چکش و میخ
• پیشکار
• سوهان تخت
• سوهان چوب ساب
• نفت
• گاز انبر
• لیسه
• ماشین پرداخت
• مته دستی
• و چند ابزار دیگر که بسته به نوع کار ممکن است متفاوت باشند.

سخن پایانی :

معرق کاری ، علاوه بر اینکه یک صنعت و هنر محسوب می‌شود، می‌تواند جایگاه ویژه‌ای نیز در دکوراسیون خانه و آشپزخانه شما نیز داشته باشد. امروزه در چیدمان‌های سبک کلاسیک که از چوب طبیعی به عنوان متریال اصلی استفاده می‌شود، از طرح‌های منبت و معرق ، در دکوراسیون منزل و حتی آشپزخانه استفاده می‌شود.این هنر به اندازه هنر منبت مورد علاقه ایرانیان است

آکس چوب پیشرو در صنعت تولید کابینت آشپزخانه و دکوراسیون منزل ، از همراهی شما با این محتوا سپاسگزار است. امیدواریم خواندن این مقاله برایتان سودمند واقع شده باشد.